W 1914 roku ukończył szkołę realną im. Stanisława Staszica; w czasie nauki Pniewski działał w drużynie harcerskiej. W trakcie I wojny światowej walczył w Legionach, co później chętnie podkreślał. Ranny w czasie wojny polsko-bolszewickiej, otrzymał Krzyż Walecznych. Po szkole realnej Pniewski był uczniem Wydziału Budowlanego Szkoły Mechaniczno-Technicznej Hipolita Wawelberga i Stanisława Rotwanda, następnie praktykował do 1918 roku między innymi w biurach projektowych Jana Heuricha i Rudolfa Świerczyńskiego. Na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej studia rozpoczął w grudniu 1917 roku, ukończył je z odznaczeniem na początku 1923 roku, przedkładając jako pracę dyplomową projekt budynku giełdy wykonany pod kierunkiem prof. Czesława Przybylskiego.
Pierwsze projekty
Pierwszym projektem była wykonana ze Stanisławem Brukalskim i Lechem Niemojewskim niezachowana praca konkursowa na pawilon polski na Międzynarodowej Wystawie Sztuk Dekoracyjnych i Przemysłu Nowoczesnego, wykonana w 1923 roku. W trzy lata później wykonał jedną z pierwszych swych prac urbanistycznych: konkursowy projekt regulacji miasta Radomia, wprowadzający obwodnice. Również w 1926 wykonał konkursowy projekt zagospodarowania Placu Saskiego w Warszawie jako Pomnika Bojownikom o Niepodległość Ojczyzny.
Pierwsze realizacje przyniósł rok 1928. Do najważniejszych z nich należały: Pawilon wystawowy firmy „Bogusław Herse” na Powszechną Wystawę Krajową w Poznaniu w 1929 roku, kolonia Słońce przy ulicy Madalińskiego na warszawskim Mokotowie i kolonia Strzecha Urzędnicza przy ulicy Podstarościch na Żoliborzu. Wszystkie projekty noszą cechy architektury awangardowej, chociaż ich twórca stosował nowe formy głównie dla ich waloru estetycznego, osiągnięcia efektu nowoczesności, bez celowego programu społecznego czy technologicznego, jaki przyświecał lewicowym awangardzistom tego okresu.
Architekt urzędów i willi
Do ważnego nurtu w twórczości Pniewskiego należy projektowanie na zlecenie państwa. Już w 1928 roku wygrał konkurs na opracowanie projektu gmachu Poselstwa Rzeczypospolitej Polskiej w Sofii. Na początku lat 30. wykonuje projekty konkursowe na Świątynię Opatrzności Bożej. Praca przygotowana na konkurs zamknięty w 1931 zostaje wybrana do realizacji. W roku następnym rozpoczyna się przebudowa dawnego pałacu Brühla na siedzibę Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Powstają wówczas całkowicie nowe wnętrza oraz skrzydło od strony ogrodu, mieszczące salę balową i apartament ministra.
Na dekadę przedwojenną przypada okres wielkich sukcesów Pniewskiego jako architekta. Wykonywał liczne projekty o charakterze prestiżowym na zlecenie państwa i Kościoła, w większości niezrealizowane, takie jak Bazylika Morska w Gdyni (1933), zagospodarowanie placu Piłsudskiego (Saskiego) (1927 i 1935), gmach Polskiego Radia (1938) czy monumentalna Dzielnica Marszałka Piłsudskiego z wkomponowaną Świątynią Opatrzności Bożej (1938), projekt konkursowy na gmach Urzędu Patentowego przy ulicy Rozbrat (1936), projekt na budowę Muzeum Przemysłu i Techniki przy ulicy Zielenieckiej (1938, we współpracy z Januszem Ostrowskim) czy projekt siedziby Funduszu Kwaterunku Wojskowego, przygotowany na konkurs zamknięty w 1933. Udało się natomiast zrealizować gmach Sądów Grodzkich (projekt 1935) przy ulicy Leszno oraz reprezentacyjną rotundę pawilonu polskiego na Międzynarodowej Wystawie "Sztuka i Technika" w Paryżu w 1937 roku.
Chętnie również projektował prywatne domy zamożniejszej warstwy, wszystkie utrzymane w stylistyce luksusowego modernizmu z dyskretnymi nawiązaniami do tradycji. Spośród willi autorstwa Pniewskiego należy wymienić dom Zygmunta Ołdakowskiego na Saskiej Kępie (projekt 1928), dom Zalewskich zaprojektowany w 1931, dwa lata późniejszą willę Jerzego Luberta w Warce, dom Urbanowicza i Muszyńskiego przy ulicy Klonowej w Warszawie i willę Franciszka Nowickiego w Konstancinie. W tym czasie powstaje też pensjonat Jana Kiepury „Patria” w Krynicy. W 1936 zaprojektował dom własny przy Alei Na Skarpie (obecnie Muzeum Ziemi PAN), mieszczący się w domniemanej siedzibie loży masońskiej projektu Szymona Bogumiła Zuga. Willa, położona na terenie dawnego ogrodu księcia Kazimierza Poniatowskiego Na Górze i będąca pierwotnie letnim pałacem, została w znaczny sposób przebudowana. Charakter częściowo klasycystyczny zachowała jedynie elewacja ogrodowa. Dom został nadbudowany o piętro w charakterze mezzanina i obłożony rustyką, zyskując całkowicie nowy wygląd, inspirowany architekturą włoską. Wnętrza wykonano w stylistyce modernizmu z elementami zarówno historycznymi, takimi jak maswerkowa, pseudogotycka balustrada w pracowni, jak i zupełnie nowymi, czego przykładem sufit w bibliotece, wyłożony ceramicznymi miskami zdobionymi na ludowo. Dom ten, będący ciekawym przykładem siedziby "księcia architektury" jak zwali Pniewskiego studenci, służył właścicielowi aż do śmierci.
W trakcie wojny wspólnie z Maciejem Nowickim zrealizował wnętrza kawiarni "Arkadia" w ruinach Filharmonii Warszawskiej oraz fabrykę włókienniczą w Krośnie. Poza wykonywaniem mniejszych, niezrealizowanych projektów (fabryka jedwabiu w Milanówku, przebudowa kościoła farnego w Radomiu i kościół w Stalowej Woli), pracował z Nowickim i prawdopodobnie z Tadeuszem Tołwińskim nad studium do planu generalnego Warszawy, co miało pewien wpływ na pierwsze powojenne realizacje Pniewskiego, wykorzystujące ustalenia planu i pomysły Nowickiego.
Powojenna odbudowa kraju
Pierwszymi po wojnie zrealizowanymi projektami Pniewskiego był kościół w Prostyni koło Małkini i adaptacja budynków poklasztornych w Chęcinach na szkołę kamieniarską. W 1946 roku odbudował gmach Sądów Grodzkich i willę własną, zaś w roku następnym przeprojektował zaczętą przed wojną kolonię mieszkaniową Towarzystwa Kredytowego Miejskiego przy ulicy Polnej na mieszkania dla pracowników Narodowego Banku Polskiego.
W 1947 projektuje rozbudowę Ministerstwa Komunikacji przy ulicy Chałubińskiego oraz niezrealizowane gmachy Generalnych Dyrekcji Ministerstwa Komunikacji na rogu ulicy Chałubińskiego i Alei Jerozolimskich, powiązane urbanistycznie z ciągnącą się wzdłuż ulicy Wspólnej osią ministerstw oraz planowanym Dworcem Centralnym w Alejach Jerozolimskich. Tylko częściowej realizacji doczekał się pochodzący z tego projekt placu Zwycięstwa (obecnie Piłsudskiego) i Osi Saskiej (której część zachodnią z Ogrodem Saskim projektował Romuald Gutt z Ireną Scholtz), przewidujący odbudowę pałaców Saskiego i Brühla, Sądów Wojskowych i Hotelu Europejskiego na hotel wojskowy oraz budowę wzdłuż boków placu niskich biurowców podobnych w gabarycie i strukturze do nowych skrzydeł sejmu. Udało się jedynie odbudować hotel, gmach sądów oraz postawić nowy budynek biurowy na rogu Krakowskiego Przedmieścia i ulicy Królewskiej, zaprojektowany w latach 1948-1949. W dokończeniu realizacji przeszkodziły ciągłe poprawki wprowadzane do koncepcji ze względu na wprowadzenie "metody realizmu socjalistycznego" oraz skierowanie uwagi władz w stronę nowego, większego założenia urbanistycznego, jakim miał być Plac Defilad.
W roku 1948 Pniewski wykonał projekty gmachu Narodowego Banku Polskiego i rozbudowę Sejmu Ustawodawczego. Oba te gmachy doczekały się realizacji w nieco zmienionej formie, na co wpływ miała wchodząca w życie w 1949 roku estetyka realizmu socjalistycznego. Budynek centralnego banku państwa, zaprojektowany jako modernistyczna budowla przy placu Powstańców Warszawy, przeszedł ewolucję w kierunku uproszczenia bryły i ozdobienia elewacji licznymi elementami w duchu historyzmu, które ostatecznie nie doczekały się realizacji, pozostawiając niejednolity budynek o przytłaczającej bryle.
Założenie sejmowe, związane widokowo ze skarpą wiślaną, stanowi jedną z najbardziej prestiżowych i udanych realizacji Pniewskiego. Odnaleźć w niej można elementy charakterystyczne dla stylu architekta: stosowanie historyzującego, ale przetworzonego w nowym duchu detalu, wykorzystanie różnych gatunków kamienia, metalu i drewna, dbałość o detal.
Z początkiem lat 50. Pniewski powraca do projektowania budynków Polskiego Radia, najpierw w dawnym klasztorze Marianów na Bielanach, następnie w alei Niepodległości, gdzie powstaje socrealistyczny budynek. Nie zaprzestaje projektowania na potrzeby Kościoła (Redemptoryści w Tuchowie z Bohdanem Kijowiczem i w Toruniu, kościół i klasztor w Płocku, kościół w Gdyni, kościół przy ul. Opaczewskiej w Warszawie oraz w Żyrardowie, oba we współpracy z Małgorzatą Handzelewicz-Wacławkową), jednak projekty te nie zostają zrealizowane.
W 1954 przygotowuje socrealistyczne projekty Łuku Wyzwolenia w Łublinie (niezrealizowany), urządza salę parlamentarną Polskiej Akademii Nauk w Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie. W roku następnym bierze udział w konkursie na rozwiązanie architektoniczne warszawskiego placu Zamkowego i obszaru Starego i Nowego Miasta, uzyskując III nagrodę. W 1956 roku projektuje gmach Archiwów Państwowych przy ulicy Hankiewicza w Warszawie, zrealizowany według zmodyfikowanego projektu, stanowiącego powrót do modernizmu. Również na Ochocie powstało od roku 1956 do końca lat 60. osiedle Szosa Krakowska, którego koncepcję urbanistyczną architekt opracowywał od 1952 roku.
Dom Chłopa i Teatr Wielki
W 1957 uzyskuje I nagrodę w konkursie na stołeczny Dom Chłopa przy placu Powstańców Warszawy, projektowany z Małgorzatą Handzelewicz-Wacławkową i przy współpracy Wojciecha Świątkowskiego. Gmach hotelu został oddany do użytku w 1961 roku i stanowił nowoczesne nawiązanie do podziwianej przez Pniewskiego i Wacławkową architektury włoskiej, w tym przede wszystkim do schematu kompozycyjnego weneckiego Pałacu Dożów, ale także nowej architektury półwyspu Apenińskiego. Ciekawa była architektura wnętrz recepcyjnych i restauracji, operująca śmiałym zestawieniem materiałów i ozdobiona kompozycją ścienną Świat Ptaków, autorstwa Hanny i Gabriela Rechowiczów oraz Barbary Pniewskiej-Krasińskiej.
Już po śmierci Pniewskiego jesienią 1965 roku oddano do użytku jedno z jego największych dzieł – Teatr Wielki Opery i Baletu, w sąsiedztwie którego powstawał równoległe budynek Państwowej Szkoły Baletowej, zbudowany w 1955 roku i obłożony charakterystyczną dwubarwną elewacją dopiero w 1964 roku. Oba te gmachy przeszły wyraźną ewolucję od socrealistycznego pseudoklasycyzmu pierwszych projektów ku modernizmowi.
Pniewski poza pracą dydaktyczną na Politechnice Warszawskiej i Akademii Sztuk Pięknych, zajmował się również teorią architektury, czego owocem jest opublikowane w 1946 studium Kompozycja i projekt w architekturze oraz rozproszone rękopisy szeroko zakrojonego dzieła Teoria kompozycji w architekturze.
Bohdan Pniewski zmarł 5 września 1965 roku. Spoczął w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Powązkowskim. W 1967 w Muzeum Narodowym w Warszawie zorganizowano wystawę monograficzną architekta, zaś pracownia licząca kilka tysięcy rysunków, ozalidów i obszerny materiał archiwalny jako dar zasiliły muzealną kolekcję projektów architektonicznych.
Literatura:
Marek Czapelski, Bohdan Pniewski – warszawski architekt XX wieku, Warszawa 2008.
Wybrane budynki:
- Narodowy Bank Polski, Plac Powstańców Warszawy 6,
- Narodowy Bank Polski, Warecka 10
- Hotel (Dom Chłopa), Plac Powstańców Warszawy 2
- Willa własna architekta, Aleja Na Skarpie 27,
- Rozgłośnia Polskiego Radia, Aleja Niepodległości 77/85
- Sądy Grodzkie, Aleja Solidarności 127
- Ministerstwo Komunikacji, Chałubińskiego Tytusa 4/6
- Sądy Wojskowe, Królewska 2
- Willa Ołdakowskich, Obrońców 2
- Dom Ministerstwa Obrony Narodowej, Królewska 7/9
- Stary Dom Poselski (Stary Hotel Sejmowy), Wiejska 2/4/6
- Kamienica Franciszka Nowickiego, Konopnickiej Marii 5
- Archiwa Państwowe, Hankiewicza Stefana Kazimierza 1
- Willa Zaleskich (Andrzeja Zaleskiego), Rzymska 13
- Dom Grodzickiego, Krakowskie Przedmieście 7
- Willa dwurodzinna Urbanowicza i Muszyńskiego, Klonowa 6/8
- Willa Ołdakowskich (1928 - 1928), Obrońców 2
- Kamienica Zakładu Ubezpieczeń Wzajemnych Izby Lekarskiej Warszawsko-Białostockiej w Warszawie (1934), Tamka 5
- Budynek Kolonii mieszkaniowej SM Narodowego Banku Polskiego (1938 - 1939), Boya Żeleńskiego Tadeusza 6
- Ministerstwo Komunikacji i Dyrekcja Kolei - nowy gmach (1947 - 1951), Chałubińskiego Tytusa 6,
- Narodowy Bank Polski (1947 - 1955), Świętokrzyska 13/21
- Dom mieszkalny dla pracowników Sejmu PRL (1949 - 1951), Górnośląska 24
- Ministerstwo Obrony Narodowej - biurowiec (1950 - 1950), Królewska 1/7
- Szkoła Baletowa Teatru Wielkiego (1952 - 1952), Moliera Jana Baptysty 2/4
- Gmina Żydowska - budynek administracyjny (1964 - 1965), Twarda 6
- Państwowy Teatr Żydowski im. Estery Racheli Kamińskiej (1964 - 1965), Plac Grzybowski 12/16
Wybrane nagrody:
- 1958 - Konkurs SARP / OW SARP nr 236 na opracowanie serii dwóch szeregowych domków jednorodzinnych dla W-wy - I nagroda
- 1947 - Konkurs SARP / OW SARP nr 143 na regulacje P. Zwycięstwa i terenów Osi Saskiej oraz szkicowy proj. Domu Wojska Polskiego w W-wie – praca zarekomendowana do dalszego opracowania
- 1954 - Konkurs SARP / OW SARP nr 193 na rozwiązanie Placu Zamkowego, Starego i Nowego Miasta w W-wie (Zamek Warszawski) - III nagroda równorzędna
- 1934 - Konkurs SARP / OW SARP nr 48 na proj. gmachu Sądów Grodzkich przy ul. Leszno w W-wie - nagroda i realizacja
- 1927 - Konkurs na proj. gmachu Min. Wyznań Rel. i Ośw. Publicz. w W-wie - II nagroda
- 1927 - Konkurs na proj. gmachu Min. Robót Publ. i Banku Gosp. Kraj. - III nagroda
- 1929 - Konkurs na projekt świątyni Opatrzności Bożej w Warszawie - I nagroda (równorzędna)
- 1931 - Konkurs na projekt szkicowy Świątyni Opatrzności Bożej - wybrany do realizacji
- 1951 - Konkurs SARP / OW SARP nr 188 na projekt gmachu Teatru Wielkiego w W-wie - I nagroda
- 1945 - Konkurs SARP / OW SARP na projekt gmachu radia w W-wie - praca jako podstawa do dalszego opracowania
- 1958 - Konkurs SARP / OW SARP nr 239 na projekt zabudowy terenu na wschodniej stronie ul. Marszałkowskiej na odc. Pl. Centralnego "Ściana Wschodnia" w W-wie – wyróżnienie st.
- 1948 - Konkurs SARP / OW SARP nr 164 na projekt szkic. Narodowego Banku Polskiego w W-wie - nagroda
- 1957 - Konkurs SARP / OW SARP nr 247 na projekt Domu Chłopa w W-wie - I nagroda
- 1962 - Konkurs SARP / OW SARP nr 334 na projekt konc. Biblioteki Narodowej w W-wie - wyróżnienie III stopnia
Autor: Piotr Kibort. Aktualizacja, grudzień 2016, AM.